Қазақстан бай мемлекет болғанымен халқы кедей. Ал 2025 жылы бізді жаңа экономикалық мәселелер күтіп тұр. Олардың нақты не екенін және олардан қалай құтылуға болатынын Экономикалық саясат институтының директоры, ҚР Президенті жанындағы Ұлттық Құрылтайдың мүшесі Қайырбек Арыстанбеков «Халық дауысы» студиясында айтып береді.
Экономист атап өткендей, Қазақстан экономикасы біраз уақыттан бері «бәрі нашар» күйде болды.
Бірнеше жыл бұрын ол тіпті «қазақстандық дерт» деген арнайы термин ойлап тапты, ол шығынға ұшыраған кәсіпорындарды мемлекет меншігіне алу, оларды қалпына келтіру және жеке қолға жаңадан берумен сипатталады. Қазір бұл тәжірибе тоқтатылды, бірақ біз жалақыға мұндай қисынсыз көзқарастың салдарын әлі де сезіп отырмыз.
Сонымен бірге, Қайырбек Арыстанбеков атап өткендей, үкіметтің Қазақстан экономикасын көтеру міндеті де жетпейді.
Ал алдағы уақытта елдегі жағдай ушығып кетуі мүмкін.
«Біздің бағалауымызша, экономикамызды 2025-2026 жылдары үш дағдарыс күтіп тұр. Жеке алғанда, бұл келеңсіз құбылыстар елге қауіп төндірмейді, бірақ қауіп бір мезгілде шарықтау шегіне жетуде», — деп ескертті Экономикалық саясат институтының директоры.
Бірінші дағдарыс – бюджет мәселесі. Бірнеше жыл қатарынан Қазақстанның кірісі мен шығысы арасындағы алшақтық ұлғайып келеді; Үкіметтің ең оптимистік бағалауы бойынша 2025 жылға қарай Қазақстан бюджетінің тапшылығы 4 триллион теңгеден асады.
Екінші дағдарыс – сауда балансының дағдарысы. Қазақстан тауарлар мен қызметтерді шетелге сатып, сатып алады. Әдетте, бұл сандар шамамен бірдей болады; Импорттан гөрі көп мөлшерде экспорттасақ, тіпті жақсы. Алайда, 2024 жылдың соңына қарай, Арыстанбеков атап өткендей, біз шетелден сатқаннан 9 миллиард долларға артық сатып алдық. Яғни, шетелге үлкен капитал ағыны бар.
«Үшінші дағдарыс – 2025-2026 жылдары жеке компаниялардың қарыздарын өтеу шарықтау шегіне жетеді. Біздің бағалауымызша, қазақстандық жеке компаниялардың сыртқы қарызы 101 миллиард АҚШ долларын құрайды. Ал ең жоғары қарызды өтеу уақыты алдағы 2 жылда орын алады. Бұл негізінен ел ішіндегі капитал экспорты, деп түсіндіреді Қайырбек Арыстанбеков.
Соның салдарынан үш нақты дағдарыс бір мезгілде орын алса, Қазақстанда ақша барлық «қалауларға» жетпейді. Мұндай жағдайда күрт құнсыздануға, ұлттық қорлардың таусылуына және елге инвестиция ағынының азаюына дайындық қажет.