Украинада соғыс басталғалы қазақтардың Ресейге көшу толқыны айтарлықтай азайды. Өткен жылдары көшіп-қонушылардың саны 30-40 мыңға, 2022 жылы 19,4 мыңға, 2023 жылы 11,7 мыңға жеткен. Биыл 7 мың адам ғана көрші елдерге барғысы келеді, деп хабарлайды іскерлік газет тілшісі kz.
Бірақ келесі жылдары Ресейден кетушілер легі күрт артуы мүмкін. Өйткені көрші елде «аналық капитал» деп аталатын капиталдың көлемі артады. Нәтижесінде, бірінші баласын дүниеге әкелетін аналарға төленетін мемлекеттік төлемдер 2024 жылғы 630 380 рубльден келесі 2025 жылы 677 мың рубльге (шамамен 3,4 миллион теңге) дейін өседі.
Екінші бала үшін аналық капитал қазір 833 024 рубльді құрайды. Бұл сома келесі жылы 894 мың рубльге (шамамен 4,5 миллион теңге) дейін өседі деп күтілуде.
Бұл ақшаны тұрғын үй сатып алуға, тұрғын үй жағдайын жақсартуға, оның ішінде ипотека төлеуге, сондай-ақ балаларды оқытуға, ананың немесе әкенің жинақтаушы зейнетақысын арттыруға жұмсауға рұқсат етіледі. Сонымен қатар, балалар да 3 жасқа толғанға дейін ай сайынғы жәрдемақы алады. Ал бұл тек көрші елге ғана тән емес. Парламенттік газеттің хабарлауынша, 25 жасқа дейінгі әйелдер әр балаға 200 мың рубль (1 миллион теңгеден астам) көлемінде бір реттік субсидия алады. Мысалы, егер бұл егіздер болса, онда сома екі еселенеді.
Тиісті заң жобасы парламентке ұсынылып, Ресей Федерациясы Мемлекеттік Думасының электронды базасында жарияланды. Субсидияның жаңа түрі отбасының материалдық және тұрғын үй жағдайына қарамастан, бай немесе кедей, жұмыс істейтін-жұмыс істемейтініне қарамастан барлығына беріледі. Кейбір аймақтарда, мысалы, Челябіде заң жобасын жергілікті деңгейде жүзеге асырмас бұрын, босанған студенттерге 1 миллион рубль (5 миллион теңгеден астам) төлей бастады.
Мәжілісмен Гауһар Танашева Қазақстанда аналарға қолдау аз екенін айтады. Соның салдарынан елдегі демографиялық жағдай нашарлады. Ұлттық статистикалық бюроның мәліметінше, Қазақстанда 2021 жылы 446 491 бала, 2022 жылы 403 893 бала, 2023 жылы 388 428 бала дүниеге келген. Биылғы жылы төмен нәтиже күтілуде. 2024 жылдың 8 айында 265 мың бала дүниеге келеді. Мысалы, 2023 жылдың тамыз айында 34 761 бала, биылғы жылдың тамыз айында 30 044 бала дүниеге келген.
Осы мәселеге байланысты делегаттар Үкіметке бірқатар ұсыныстар енгізді. Мәселен, көп балалы аналарға уақытша емес, өмір бойы жәрдемақы төлеу қажеттігі туралы. Бүгінде бала 18-ге тола салысымен отбасы мемлекет тарапынан берілетін басқа да жеңілдіктер мен қолдаулардан айырылады. Сонымен қатар, егер бала университетке немесе колледжге барса, жәрдемақы төлеу бала 23 жасқа толғанға дейін жалғасады. Дегенмен, мәжілісменнің айтуынша, көп балалы отбасы балалары көп жағдайда оқу орындарына түсе алмайды. Сондықтан Қазақстанда өмір бойы «көп балалы ана» мәртебесін енгізу қажет. Мысалы, кімде-кім «Халық қаһарманы», «Еңбек ері» атағын алған болса немесе ол Олимпиадада жүлде алған болса, конституциялық сотта немесе судья болып жұмыс істеген болса, мемлекет оған өмір бойы рента төлейді. Делегаттардың айтуынша, көп балалы аналарға да осындай қолдау көрсетілу керек.
«Бүгінде елімізде 583 мыңнан астам көп балалы отбасы тіркелген, олардың 90 пайызы, яғни 525 мыңы 4 және 5 бала тәрбиелеп отыр. Олардың тағдыры олардың мәртебесі мен табысына байланысты. Сонда неге көп балалы отбасының мәртебесі өмірлік емес, уақытша беріледі? Балалар отбасында дүниеге келеді, олар уақытша келмейді, олар бар, олар бар ғана емес, бар болуы керек. тамақтандыруға, киіндіруге, оқуға, дамытуға, емделуге және толыққанды өмір сүруге жағдай жасау». , — деді депутат Танашева.
Алайда, белгілі болғандай, үкімет бұл бастаманы қолдаудан үзілді-кесілді бас тартты. Бұл туралы Мәжілісте Премьер-министр Олжас Бектеновтің өзі мәлімдеді. Басты уәж – бұл небәрі 2-3 балалы отбасыларды кемсітеді.
Олжас Бектенов Қазақстанда қолданыстағы заңға сәйкес «көп балалы отбасы» мәртебесі уақытша ғана берілетінін, ал ең үлкені 18 жасқа толған жағдайда бұл мәртебе жойылуы мүмкін екенін атап өтті. Бұл талап Азаматтық кодекстің 17-бабының ережелеріне сәйкес белгіленген. Оқуды бітіргеннен кейін 18 жастағы ересектер физикалық тұрғыдан дайын және өзін-өзі ұстауға дайын деп саналады. Сондықтан ата-ана алименттен босатылады.
«Жалпы, қазіргі жүйе мемлекеттің отбасын қолдау саясатының тиімділігін көрсетті, егер бала кәмелетке толған соң немесе колледжді бітіргеннен кейін де көп балалы отбасын субсидиялауды жалғастыратын болсақ, бұл енгізу идеясына қайшы келеді. Сонымен қатар, көп балалы отбасына төленетін жәрдемақы 1-3 кәмелетке толмаған балалары бар және көп балалы отбасы мәртебесіне ие емес отбасылармен қарым-қатынаста әлеуметтік теңсіздікке әкеледі. Осы мәселеге қатысты біз қазіргі статус-квоны сақтау керек деп есептейміз. Көп балалы отбасыларды қолдау тетігі», — деді Үкімет басшысы Олжас Бектенов.
Мәжіліс үкіметке тағы бір бастама көтерді. Делегаттар «Алтын алқа», «Күміс алқа» алқаларынан басқа, «Қола алқа» алқасымен Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 12 желтоқсандағы № № 3 Заңына сәйкес көп балалы аналарға сыйлық беруді ұсынды. 2676 «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік наградасы туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 19 желтоқсандағы No 267 қаулысымен «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік наградасы туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 19 желтоқсандағы No 267 қаулысымен «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік наградасы туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 19 желтоқсандағы No 212 қаулысымен толықтырылсын және 4 және 5 бала туған немесе асырап алған көп балалы аналарға берілсін. Өйткені, қола жүлде алған спортшыларға мемлекет тарапынан да ай сайынғы жәрдемақы төленеді.
Бірақ үкімет те бұл бастаманы қолдамайды. Бүкіл ТМД елдерінде мұндай тәжірибенің жоқтығы түрткі болды.
«Кемінде жеті бала тәрбиелеп отырған әйелдер Ресей мен Қырғызстанның мемлекеттік наградаларына үміткер бола алады; Түркіменстанда – сегіз және одан да көп бала тәрбиелеп отырған әйелдер. Қазақстанда алты баланың анасы «Күміс алқа» алқасына ұсынылды. 7 балалы ана – Алтын алқада, сондықтан біздің заң көп балалы аналарға лайықты қолдау көрсетеді», – деді Үкімет басшысы.
«АМАНАТ», «Қазақстан халық партиясы», «Республикалық», «Ақ жол», «Ауыл» және «Жалпыұлттық социал-демократиялық партия» фракцияларының өкілдері үкіметтен жәрдемақы көлемін арттырып, тапсырыс берген аналарға жәрдемақыны көбейтуді талап етті. Алтын алқа, «Күміс алқа». Олардың айтуынша, қазіргі уақытта субсидия көлемі өте аз: 7 балаға – 27 321 теңге, 6 балаға – 23 629 теңге. Бір балаға айына 3900 теңге, ал күніне небәрі 130 теңге!
Үкімет көп балалы аналар қолындағы барына қанағаттануы керек деп отыр. Айтпақшы, Қазақстанда Ресейдегідей үлкен ана капитал болмайды. Премьер-Министрдің айтуынша, биылғы жылы Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан мемлекеттік жәрдемақылардың 5 түрін және әлеуметтік төлемдердің 2 түрін төлеуге республикалық бюджеттен 1,5 триллион теңге бөлінді. Ағымдағы жылдың 1 қазанындағы жағдай бойынша жоғарыда аталған төлемді 2,3 миллионнан астам адам алды, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 10,5 пайызға жоғары.
Ресми деректерге сүйенсек, көп балалы отбасыларға мемлекет тарапынан берілетін жәрдемақы отбасындағы бала санына қарай әртүрлі мөлшерде төленеді. 4 балалы отбасыға – 59 183 теңге, 5 балаға – 73 988 теңге, 6 балаға – 88 793 теңге, 7 балаға – 103 598 теңге, 8 және одан да көп балалы отбасына – бір балаға – 14 768 теңге». Шенеуніктер елде 5 және одан да көп балалы отбасылардың үлесі 2020 жылғы 8,4%-дан 2024 жылы 9,8%-ға дейін өсті деп сендірді; Алтын және күміс алқалармен марапатталған аналар саны 2020 жылы 232 320 болса, 2024 жылы 237 636-ға дейін өсті.
«Егер оларды жалпы төлемдер ретінде қарастыратын болсақ, 2024 жылы, мысалы, жеті баласы бар отбасына ай сайын 163 778 теңге төленеді, бұл бір жылда бюджеттен 2 миллион теңгеге жуық қаражат алады. Оның ішінде 1,5 миллионға дейін бар. Бала күтіміне – 32 859 теңге, көп балалы отбасыға – 103 598 теңге, «Алтын алқа» иегеріне – 27 321 теңге», – деді Үкімет басшысы.
Сонымен қатар, егер қаласа, Қазақстан да көрші елдер тиімді жүзеге асырып жатқан қолдау шараларын пайдалана алады.