Қазақстанда 10 тамыз бен 1 ақпан аралығында зейнетақы жинақтарын тіс емдеуге пайдалануға тыйым салынады. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, мұндай шара Бірыңғай зейнетақы қорынан ақша алу орынсыз болғандықтан қабылданған. Қарапайым тілмен айтқанда, қазақтар тіс дәрігерлері арқылы белгілі бір мөлшерлемемен ақша алады. Бір жағынан халық бір кезде жинаған ақшасын тартып алса, екінші жағынан жайлы қарттықтың іргетасын бұзады. «Халық дауысы» басылымының редакторлары зейнеткерлік артық зейнетақыны тіс емдеуге жұмсауға тыйым салудың қандай нәтиже беретінін білу үшін экономистермен сөйлесті.
Тіс емдеуге арналған зейнетақы ең алдымен жаман идея ма?
Экономист Олжас Худайбергеновтің айтуынша, бастапқыда зейнетақы жинақтарын емдеуге жұмсаудың қажеті жоқ, өйткені бұл зейнетақы қорларын алу және алу үшін сомалардың бірі. Ал медициналық сақтандыру мен кепілдендірілген медициналық көмектің көлемі медициналық процедураларды қаржыландыруға көмектеседі.
«Бұл бастама сингапурлық үлгі бойынша зейнетақы реформасының бастамасы болып табылады. Дегенмен, бізде әдеттегідей кез келген идеяда басқа мемлекеттік органдармен келісе отырып, ондаған ұсыныстар/өзгертулер бар. Нәтижесінде тіс емдеуі қосылды. Негізінде, идеяның мәні тұрғын үй мен зейнетақы жүйесін біріктіру болып табылады, сондықтан тек баспанаға рұқсат етіледі», — деп есептейді сарапшы.
Керісінше, қаржы сарапшысы Андрей Чеботарев зейнетақы ақшасын денсаулыққа жұмсау идеясы шындыққа жақын, өйткені бұл болашақ зейнеткер алатын басты нәрсе екенін айтады. Бірақ кейбір азаматтар қайтарып алуда олқылықтар тапты.
«Алғашында зейнетақы жинақтарын пайдалану стоматологиялық қызметке емес, жалпы денсаулыққа арналған. Негізінде, бұл ақылға қонымды, өйткені болашақ зейнеткердің ең бастысы — оның денсаулығы. Егер ол ақшасын бір нәрсеге жұмсай алса, оны үйге емес, көлікке емес, денсаулыққа жұмсаған дұрыс, өйткені денсаулық бірінші орында. Дені сау адам көп жұмыс істеп, үнемдей алады. Дегенмен, менің ойымша, бұл жүйе өзімізге тән ашкөздіктен жеңілді. Өйткені олар осы қызметтер (стоматологиялық) арқылы ақша ала бастайды. Яғни, ешқандай қызмет көрсетілмеген, бірақ емхана құжатқа қол қойып, жеңілдік (отыз пайызға дейін) алып, клиентке ақшаны қолма-қол қайтарған. Қолма-қол ақшаны алу ішкі инфляцияны арттырады және болашақ инвесторлардың зейнетақы жүйесін азайтады, деді Чеботарев.
Ол жоспарды барлығы білетінін және оны бұрыннан қабылдағанын атап өтті.
Касса дүкені жабылды және қайта ашылмайды
Сарапшылардың пайымдауынша, зейнетақы жинақтары арқылы тіс емдеуге уақытша тыйым салу тұрақты болуы мүмкін және болуы керек, өйткені Бірыңғай зейнетақы қорындағы ақшаны жұмсау қазақ халқының «болашақ зейнетақысының» төмендеуіне әкелуі мүмкін.
Сонымен бірге Андрей Чеботарев бағдарламаның басында оның аяқталуға жақын екенін болжады.
«Мен бұл туралы болжам жасадым, жүйе зейнетақы бөлінгеннен кейін бірден қатайта бастайды. Зейнетақы ақшасын ешқайда жұмсауға болмайды және зейнеткерлікке шыққанға дейін инвесторларға кез келген нысанда беруге болмайды. Негізінде олардың мағынасы атауларында жатыр. Алдағы бірнеше жылда тек стоматологияға ғана емес, басқаларға да артық шығындар тоқтайды деп ойлаймын», — деп бөлісті қаржы сарапшысы.
Худайбергенов Бірыңғай зейнетақы қорынан орынсыз қаражат алудың алдын алу (стоматологиялық қызмет негізінен осы қорға кіреді) зейнетақы жүйесіндегі жағдайды жақсартатынын атап өтті.
Зейнетақы тек тұрғын үйге беріледі
Зейнетақысын қазақ қартайғанда ғана, инфляцияға «жеп» кетпесе ғана көре алады екен. Әлде БЖЗҚ-дан түскен ақшаны пайдаланудың мақсаты бар ма?
Экономист Олжас Худайбергенов зейнетақы жинақтарының жалғыз қолайлы түрі – баспана сатып алу деп есептейді.
«Жаңа тұрғын үйді қоспағанда, барлық артық пайдалануға тыйым салу қажет. Және бірте-бірте Сингапур үлгісіне көшу», — деп түйіндеді ол.